Amerika’nın Stanford Üniversitesi, üstün zekalı dahi çocuklara internet üzerinden uzaktan eğitim veriyor. Zaman ve mekan sınırlılıklarını ortadan kaldırıyor. Dünyanın 35 farklı ülkesinden, 15.000 civarında üstün zekalı dahi çocuk bu eğitimden faydalanıyor. Üstün çocuklar, yaşıtlarından çok önce üniversitelerin kapılarını çalabiliyor.

ÜSTÜN ZEKALI ÇOCUKLARLA YAŞAMAK

Üstün zekalılık daha fazla farkındalık, daha fazla duyarlılık, anlama ve algıları bilişsel ve duyuşsal deneyimlere aktarmakta daha büyük bir yetenek demektir. Bu nedenle üstün zekalı çocuk, normal zeka düzeyindeki çocuklardan farklı özellikler gösterir. Ancak bir o kadar da takip edilmesi ve desteklenmesi gereken bir farklılık demektir. Üstün çocuk ustalıkla takip edilmeli ve desteklenmelidir. Bu konuda, bilinçsiz yaklaşımlar sergilenmesi ise büyük risklerin habercisidir.

Üstün zekalı olarak tanılanan çocukların zeka puanı skorları ile, normal olarak tanımlanan çocukların zeka puanı arasında bilimsel normlara göre belirlenmiş bir averaj farkı vardır. Üstün zekalılar parlak fikirlere sahiptir, karmaşık bilişsel faaliyetlerde daha başarılıdır ve söyleneni çok çabuk kavrayabilirler. . Böyle bir durumun üstün zekalıların kişilik yapılanmasını etkilemesi de olağandır.

Her birey biricik, tek ve özeldir. Bu nedenle zeka testleri çocuk hakkında tek başına yeterli bilgi vermez. Ama çocukların zeka puanları psikologlara, öğretmenler ve ailelere nasıl bir çocukla karşı karşıya oldukları hakkında öngörüde bulunma imkanı verir.

Bu bağlamda ‘normal’ zeka skorları içinde olan çocukların özelliklerinin birbirine daha yakın seyrettiği bilinir. Bu çocuklara eğitim programı hazırlamak ve rehberlik yapmak daha kolay gözükmektedir; çünkü öngörülebilir bir çerçeve vardır.

Her çocuk yeniden keşfetmeyi gerektirir. Çocukla başarılı bir iletişime sahip olmak için bulunduğunuz rölü benimsemeli ve gerçekten çocuğa keyifle emek vermelisiniz. Üstelik rolünüz kimi zaman ebeveyn, kimi zaman öğretmen, kimi zaman psikoloğu olabilir.

Üstün zekalı bir çocukla birlikteyseniz bu keşif için çok daha fazla çaba harcamalısınız. Üstün zekalı bir çocuğa sahip bir ailenin, çocuğunu anlamak için gerekli genetik altyapıyasahip olma ihtimali de çok yüksektir. Bundan sonra yapılması gereken uygun çevre koşullarını sağlayarak üstün zekalı çocuğun kendini gerçekleştirmesine ve çevreye uyum sağlamasına yardım etmektir.

ÜSTÜN ZEKALI BİR ÇOCUĞUN KARŞILAŞTIĞI ZORLUKLAR NELERDİR?

Kendi aralarında pek çok farklılık gösteren bir grubu anlamak kadar bu grubun özelliklerine uygun eğitim olanakları hazırlamak başlı başına zor bir iştir.

Üstün zekâlı ve yetenekli öğrenciler diğer öğrencilere göre karmaşık bilgileri daha hızlı ve kolay biçimde öğrenebilirler. Bu özellikleriyle derslerde akranlarına göre daha üst seviyede bilgiye sahip olmak isterler.

Bu çocuklar kendilerine uygun olmayan bir programla eğitim aldıklarında öğrenme motivasyonlarını kaybedebilmekte ve yaratıcılıklarını ortaya koyamamaktadırlar. Birçok yeteneklerini kullanabilecekleri, farklılaştırılmış bir eğitim programıyla yaratıcılıklarını geliştirmeye ihtiyaç duymaktadırlar.

Aynı zamanda bu çocukların kendileri gibi olmayan yaşıtları ile de iletişim kurmayı öğrenmeleri gerekir. Çünkü her zaman onlar gibi insanlarla yaşamlarını sürdürecekleri bir hayat mümkün değil. Bu konuda çocukların iletişim becerilerinin gelişmesi önemlidir.

Ancak bu konuda donanımlı eğitim kurumlarına, öğretmenlere, psikologlara ulaşmak her zaman mümkün olmamaktadır. Çünkü eğitsel ve duygusal rehberliğe ihtiyacı olan bu çocuklar ülkemizde yeterince devlet güvencesinde hizmet alamamaktadır.

Durum böyle olunca, aileler imkanlarını zorlayarak çocuklarının ihtiyaçlarını karşılamaya çalışmaktadır. Üstün zekalı ve yetenekli olmak özel eğitim, psikolojik destek, aile danışmanlığı ve farklı yapılandırılmış bir program gerektirebildiğinden aileler, bazen çocuklarına yardım etmekte maddi ve manevi olarak zorlanabilmektedirler.

ÜSTÜN ZEKALI ÇOCUĞUN AİLESİNE ÖNERİLER

Çocuğunuzu dinleyin, tanıyıp anlamaya çalışın.
Onun size uyum sağlamasını beklemek yerine, siz onu anlamak için çaba harcayın.
Çocuğunuzu yeteneklerini geliştirme konusunda destekleyin.
Üstün yetenekli olsa bile başarısız olabileceğini bilin. Çocuğunuza ‘başarı’ kadar ‘başarısızlığın’ da hayatın normal bir parçası olduğunu öğretin.
Tanısı ‘üstün’ olsa bile, çocuğunuza bunu yüksek beklenti olarak yansıtmayın. Onun bir çocuk asla olduğunu unutmayın. Çocuğunuza aile bireylerinin tümünün ilgi, sevgi ve saygı göstermesini sağlayın; aile bireylerine, ailenin mutluluk ve huzurunu sağlamaya yönelik yapıcı katkıda bulunabilmeleri için olanak verin.
Aile bireylerinin ihtiyaçları arasında doğabilecek çatışmaları gidermenin yollarını bulun.
Kardeşler arasında kıskançlık doğmasına neden olacak konuşma ve davranışlardan kaçının.
Çocuğunuzun ailenizin dışında kendisine örnek alabileceği, toplum tarafından da örnek insan olarak kabul edilen yetişkinlerle kuracağı ilişkileri teşvik edin.
Çocuğunuzun diğer üstün veya özel yeteneklilerle arkadaşlık ve iletişim kurmasına zemin hazırlayın.
Çocuğunuzun hayallerinin, hayalî oyun arkadaşlarının, fantastik ve ütopik düşüncelerinin, sıra dışı sorularının kabul edilemez olduğunu ifade eden ve cesaret kırıcı konuşma ve davranışlardan kaçının.
Çocuğunuza; para, hastalık, ölüm, savaş gibi kavramları yaşam deneyimi olarak öğretin.
Başkalarının hak ve hürriyetlerine saygı gösterme, nezaket ve görgü kurallarına uyma gibi toplumsal kurallara uyum konusunda çocuğunuza örnek olun, toplumsal kuralların ve değerlerin önemini vurgulayın.
Çocuğunuza özel zaman ayırarak düşüncelerini dinleyin ve kendi düşüncelerinizi onunla paylaşın.
Hayatla kurduğu bağın ve çevresi ile kurduğu ilişkiler ‘1-0’ gibi katı bir çerçevelerden uzak olmasına destek verin
Çocuğunuzun sizinkinden daha iyi olan düşüncelerini, bilgilerini ve saptamalarını taktir edin.
Mükemmeliyetçi yapısı varsa onu törpülemek için destek verin.
Çocuğunuzun mizah duygusunu geliştirmek için onunla birlikte gülün ve esprilerinin hoşunuza gittiğini belli edin.
Çocuğunuzun hayatını, kendisine özel zaman ayıramayacağı şekilde yapılandırmak ve planlamaktan kaçının.
Çocuğunuzu yetiştirirken, daha çok yıkıcı davranışları bünyesinde barındıran cezaya dayalı denetim mekanizmasından ziyade, yapıcı ve üretken davranışlara sahip gözleme dayalı denetim mekanizmasını benimseyin; çocuğunuza, onu sürekli kontrol altında tuttuğunuzu hissettirmeyin.
Çocuğunuza, ona güvendiğinizi, konuşma ve davranışlarınızla gösterin.
Çocuğunuzun kendine güvenmesi ve sorumluluk duygusu kazanabilmesi için ihtiyacı olan rehberliği ve desteği ona sağlayın.


Çocuğunuza küçük çapta iş ve sorumluluk gerektiren görevler vererek çevresini keşfetmesine yardımcı olun.
Çocuğunuzun merak duygusunu tatmin etmesi ve yaratıcı yönlerini geliştirmesi için araştırma yapma, deneme, fantezi kurma, test etme gibi faaliyetlerde bulunmasını teşvik edin.
Çocuğunuzu yeni deneyimlere hazırlayın ve bunlarla başa çıkmaya yönelik yaratıcı yolları bulmasına yardımcı olun.
Çocuğunuzun öğrenmeye yönelik sorularını büyük bir sabırla ve geçiştirmeden cevaplandırın; onu, uygun zamanlarda olmak kaydıyla, merak ettiği her şeyi sorması konusunda teşvik edin.
Çocuğunuzu daha derin araştırmalara yöneltecek konuları araştırarak inceleyin ve onu da bu konuları araştırma konusunda teşvik edin.
Çocuğunuza, problem çözmede çok çeşitli yaratıcı çözüm yolları bulunabileceğini somut olarak gösterin.
Problem çözmede yaratıcı çözüm yolları denemesi ve yeni çözüm yolları ortaya koyabilmesi için onu teşvik edin.
Çocuğunuzun bulduğu çözüm yollarının uygulanabilir olanları varsa, bunları günlük hayatınızda kullanarak onu cesaretlendirin.
Çocuğunuzun temel öğrenme yöntemlerini geliştirebilmesinde ihtiyacı olacak müzik, resim, edebiyat, şiir gibi sanat alanlarında kullanılan sanatsal ifadeleri öğrenmesini sağlayın.
Sanatsal faaliyetlerin tüm çocukların ruh sağlığı için faydalı olduğunu unutmayın.
Çocuğunuzla kitle iletişim araçlarının (medya) olumlu ve olumsuz yönleri üzerine tartışın; onun medyaya karşı eleştirel bir yaklaşım tarzı geliştirmesi ve yayınları takip etmede seçici olma alışkanlık kazanabilmesi için kendisine rehberlikte bulunun.
Çocuğunuza, kitap okuma, dergi gibi süreli yayınları takip etme konularında örnek olun; ona, zaman zaman kitap okuyarak okuma alışkanlığı edinmesine yardımcı olun.
Süreli yayınlara abone olması ve özel kitaplığını oluşturması konusunda, çocuğunuzu teşvik edin.
Çocuğunuzla ortak ilgi alanlarınızı paylaşın; birlikte araştırın; gelişmeleri ve sanatsal etkinlikleri birlikte takip edin.
Çocuğunuzu, hobi edinme ve hobilerini izleme konusunda teşvik edin; örnek olun; hobileri için kendisine gereken kaynak ve araçları temin etmesinde, çocuğunuza rehberlik edin ve yardımcı olun.
Atık malzemelerden icat tasarım ve icat yapmaya yönelik yazıları, belgeselleri birlikte izlemeyi önerin. Bu konudaki yönelimlerini destekleyin.
Evde oynanabilecek satranç, dama gibi oyunları birlikte oynamayı önerin. Ailece oynaya bileceğiniz yeni oyunları birlikte araştırın.
Üstün veya özel yeteneklilerle ilgili kamu yasalarını araştırın ve gerektiğinde başvurabileceğiniz uzman kişilerin, yardımcı kurum ve kuruluşların adreslerini öğrenin.
Bu amaçla ilinizdeki veya ilçenizdeki rehberlik araştırma merkezlerini ziyaret edin.
Devlete ait olan Bilsem hakkında bilgi alın.
İstanbul’da Üsküdar Belediyesi’nin bünyesinde Çocuk Üniversitesi adı altında yapılan çalışmada üstün zekalı çocuklar için planlanmış.
Ayrıca, Koç Üniversitesi, Bilgi Üniversitesi gibi bazı üniversitelerde ve özel eğitim kurumlarında çocukların ilgi alanlarını geliştirici çalışmalar yapmaktadır. Bu konuda bölgenizdeki üniversitelerden talepte bulunabilir; böylece kurumlara farklı bir bakış açısı sunabilirsiniz.
Üstün yetenekli çocuklar için sınıf öğretmeninin öğrenim görevlerinin dışında ek öğrenim programları hazırlaması gerekir. Sınıfın seviyesi onların seviyesinden çok aşağıda kalabilir.
Aşağıda belirtilen noktalar dikkate alınarak çocukların daha iyi gelişmelerine yardımcı olabilmek için sınıf öğretmeni ek çalışmalar yapmalıdır.
Çocuğun çalışma ve ödevlerini sınıfın işlemekte olduğu konularda ve aynı tempoda tutmaya çalışmamalı, onun güç ve süratine uygun ödevler vermelidir.
Ödevlerde tekrara ve alıştırmalara fazla yer vermemelidir.
Daha çok problem çözme tekniğini gerektiren ödevler vermelidir.
Yarı teknik malzemelerin okunması, özetlenmesi, bazı araçların modellerinin yapımı, şemalarının çizimi ve onların çalışma kurallarını açıklama ödevleri verilmelidir.
Tartışma, proje ve dramatizasyon çalışmalarına önem verilmelidir.
Tasnif, organize etme olanağı veren fırsatlar hazırlanmalıdır.
Ders etkinliklerinde kitabi etkinliklerden çok, geniş gözlem ve deneylere yer verilmelidir.
Kendilerine özgü ilgileri olduğundan grupla olduğu kadar bireysel çalışmalara da önem verilmelidir.
Öğrenciyi okul içi ve dışı etkinliklere yönlendirmelidir.
Önderliği gerektiren ya da önderliği geliştirmeye fırsat verecek çalışmalara katılması için teşvik edilmesi gerekir.
Üstün yetenekli çocuğun başarısını, sınıf arkadaşlarının başarısı seviyesi ile değil kendi öğrenme güç ve sürati ile karşılaştırmalıdır.
Anne ve baba ile bu konuda işbirliği yapmalı, onlara çocuklarını ihmal etmeden ve gurura kapılmadan yetiştirmek için gerekli anlayışı kazandırmaya çalışmalıdır.

İleri öğrenim için en uygun yolun seçilmesinde uzmanlarla işbirliği yapılmalı.
Bu çocuklarda üstünlük duygusunu yaratmak, aynı ‘aşağılık duygusu’ kadar zararlı sonuçlar doğurabilir.
Çocuk arkadaşlarını ve çevresindekileri aşağı görebilir. Toplumda yalnız bir kişi olarak yaşamına devam etme tehlikesi ile karşı karşıya kalır
Çocuğunuzun mutlu ve sağlıklı bir yaşam sürmesi için üstünlük duygusunun yaratılmamasına azami dikkat sarf edilmelidir.
Akademik konular için resim, müzik, beden eğitimi gibi dersler ihmal edilmemelidir.
Son olarak ; üstün bir çocuğun anne babası olmak yardım alındığında daha başarılı ve mutlu olabileceğiniz bir durumdur. Zorlandığınızda uzmana danışın .
Sorun oluşmadan yardım alın.
Burçin Demirkan Baytar

Uzman Psikolog